Stemloos en stemhebbend
Bij het spreken maken we gebruik van onze stembanden, die in het strottenhoofd aanwezig zijn. Het strottenhoofd zit in de keel en kun je aan de buitenkant voelen.
Stembanden, kun je aan de kinderen uitleggen, zijn eigenlijk 2 spieren. Dit is makkelijk uit te leggen aan kinderen met behulp van een elastiekje. Wanneer we door een elastiekje blazen, zonder dat we het aanspannen, gaat de lucht door het elastiekje heen, zonder dat het elastiekje trilt. Je hoort dan alleen de lucht die je uitblaast. Dat gebeurt ook wanneer we in en uitademen, zonder dat we praten. Wanneer je het elastiekje uitrekt, span je het elastiekje en is de tussenruimte weg. Je kunt dan alleen maar je lucht door de elastiekjes blazen, door de elastiekjes te laten bewegen/trillen. Het trillen maakt geluid en zo werkt het ook bij de stembanden.
Het is belangrijk om kinderen dit verschil goed te laten horen en te laten ervaren. Dit doen we in het programma, door altijd een hand op de keel te leggen wanneer de klank stemhebbend is; de stembanden trillen dan mee en dat is goed voelbaar met de hand op de keel. Het voordeel is dan ook dat kinderen altijd bij zichzelf kunnen voelen/controleren of het een stemhebbende of stemloze klank is.
Een belangrijk kenmerk van alle klanken in het Nederlands is of een klank met (stemhebbend) of zonder (stemloos) gevormd wordt. Dit is het enige kenmerkende verschil tussen de
p en b,
t en d,
s en z en
f en v.
Het betreft dus klanken die, zeker auditief, erg dicht bij elkaar liggen en later bij spelling ook nog vaak door elkaar gehaald worden.
Op de klankkaarten van de klanken die stemhebbend (b,m,l,n,d,z,v,w,j, r en alle klinkers en tweeklanken) zijn, is dit op twee manieren zichtbaar gemaakt:
- De klank is in het blauw
- Bij de foto van het klankgebaar ligt altijd een hand op de keel
Op de klankkaarten van de klanken die stemloos (p,t,s,f,h,g en k) zijn, is dit op twee manieren zichtbaar gemaakt:
- De klank is in het geel
- Bij de foto van het klankgebaar ligt altijd de hand niet op de keel
Stemloze klanken zijn : p,t,s,f,h,g,k
Stemhebbende klanken zijn; b,m,l,n,d,z,v,w,r en alle klinkers en tweeklanken